زندگینامه نیما یوشیج

علی اسفندیاری در 21 آبان ماه سال 1276 در روستایی کوچک به نام یوش واقع در استان مازندران چشم به جهان گشود. اکنون همه ما علی اسفندیاری را با لقب او یعنی نیما یوشیج می شناسیم که این نام برایمان یادآور پدر شعر نو فارسی می باشد. نیما یوشیج با قدم نهادن در راهی مخالف برخی قواعد معمول توانست، شعر نوی فارسی را به وجود آورد که پس از او شاعران مشهوری همچون احمد شاملو، فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث و سهراب سپهری در این قالب اشعار زیبایی می سرودند. حال در ادامه زندگینامه نیما یوشیج با ما همراه باشید تا با ابعاد دیگر زندگی پدر شعر نوی فارسی آشنا شوید.

حکایت کودکی

نیما یوشیح در خاندانی اصیل از روستای یوش متولد شد. پدر او «ابراهیم خان اعظام السلطنه» از خوشنام ترین افراد طبرستان بود. پدر نیما یوشیج کشاورزی و گله داری می کرد اما به واسطه اصل و نسب یا شهرت زندگی متفاوتی نسبت به دیگر روستاییان داشت.

نیما در کودکی اسب سواری و تیر اندازی را از پدر خود فراگرفت، سپس در همان روستا به شاگردی آخوند روستا درآمد. غافل از آن که این روحانی تلخ ترین خاطرات کودکی او را رقم خواهد زد و شکنجه هایش تا آخر عمر در ذهن او ثبت می گردد. در این مورد نیما یوشیج می گوید «از تمام دوران بچگی خود به جز زد و خوردهای وحشیانه و چیزهای مربوط به زندگی کوچ نشینی و تفریحات ساده آن ها در آرامش یکنواخت و کور و بی خبر از همه جا چیزی به خاطر ندارم». سال های کودکی نیما در غیاب پدر به همراه مادرش طوبی مفتاح و همچین خواهر و برادر هایش گذشت.

سفر به تهران

نیما یوشیج در سن دوازده سالگی به تهران سفر می کند و وارد مدرسه کاتولیک «سن لویی» می شود. در آن جا بخت با نیما یار می گردد و به شاگردی نظام وفا در می آید، کسی که چشم نیما را به دنیای شعر باز می کند و آینده او را با شعر گره می زند. به همین سبب نیما اولین شعر خود را با نام «افسانه» سرود و آن را به راهگشای خود نظام وفا تقدیم کرد: «به پیشگاه استاد نظام وفا تقدیم می‌کنم: هر چند که می‌دانم این منظومه هدیه‌ی ناچیزی است، اما او اهالی کوهستان را به سادگی و صداقتشان خواهد بخشید. نیما یوشیج دی‌ماه ۱۳۰۱»

با این حال نخستین شعری که نیما یوشیج به طور رسمی می سراید در سن 23 سالگی به نام «قصه رنگ پریده» است. شعر رنگ پریده در باب ادبیات کلاسیک ایران نوشته شد و با هزینه شخصی خود او به چاپ رسید.

بخشی از شعر «قصه رنگ پریده» اولین شعر نیما یوشیج:

من ندانم با که گویم شرح درد
قصه‌ي رنگ پریده، خون سَرد

هرکه با من همره و پیمانه شد
عاقبت شیدا دل و دیوانه شد

قصه‌ام عشاق را دل‌خون كند
عاقبت خواننده را مجنون كند

آتش عشق‌ست و گيرد در كسی
كاو، زسوز عشق می‌سوزد بسی

استخدام نیما یوشیج در وزارت دارایی

نیما یوشیج پس از به پایان رسیدن تحصیلاتش به استخدام وزارت دارایی در آمد اما شخصیت او به گونه ای نبود که پشت میز نشینی را تحمل کند به همین دلیل چندی نگذشت که این شغل را رها کرد و ذهن خود را برای سرودن اشعار شعر نو آزاد ساخت اما نا گفته نماند که نیما یوشیج در آن زمان به فعالیت های سیاسی نیز می پرداخت و می خواست برای جنگ با حکومت قاجار به میرزا کوچک خان جنگلی ملحق شود ولی مدتی نگذشت که از این کار پشیمان شد و در انزوا به سرودن اشعاری پرداخت که با تحولات سیاسی همراه بود و با سرودن آن ها صدای اعتراض خود را به گوش همگان می رساند.

تغییر نام علی اسفندیاری به نیما یوشیج

زمانی که علی اسفندیاری به دنیای شاعری قدم نهاد، درصدد آن بر آمد که تخلصی برای خود انتخاب کند از این رو ابتدا می خواست نام مانی را به عنوان تخلص خود برگزیند اما با کمی جابه جایی حروف و به دلیل علاقه قلبی که به طبرستان داشت نام یکی از سپهبدان طبرستان به نام نیما را انتخاب کرد. نیما که در لغت به کمان بزرگ اطلاق می شود از آن پس تبدیل به تخلص علی اسفندیاری شد.

افسانه، تولد شعر نو

نیما یوشیج یکسال پس از سرودن اولین شعر خود و انتشار آن، دست به خلق اثری می زند که او را در زمره بهترین شاعران معاصر ایران قرار می دهد و نام او را برای همیشه به عنوان پدر شعر نوی فارسی جاودانه می کند. بدین صورت شعر نو از «افسانه» متولد می شود.

نیما در ابتدا پس از انتشار بخش های ابتدایی شعر افسانه در روزنامه قرن بیستم با واکنش هایی بسیار منفی توسط مخالفانش رو به رو شد؛ چرا که تا آن روز هیچکس جرعت ساختار شکنی در شعر سنتی را نداشت و نیما مورد هجوم افراد متعصب به شعر کلاسیک فارسی قرار گرفت.

مخالفت با شعر نو

همان طور که گفته شد مخالفت های بسیار زیادی با شعر نیما یوشیج صورت گرفت. به طوری که برخی از شاعران خوش نام مانند «ملک الشعرای بهار» و «مهدی حمیدی» که به سبک و سیاق ادبیات کهن فارسی شعر می سرودند، به تمسخر شعر نیما پرداختند اما در همین حین شاعران نوگرایی همچون «صادق هدایت» از شعر نیما یوشیج حمایت کردند. با وجود مخالفت های فراوانی که با انتشار اولین شعر نیما دامن گیرش شد اما او از این کار پا پس نکشید و اشعار خود را پی در پی در مجلات معتبر منتشر می کرد تا جایی که مردم شعر نو را مانند شعر کلاسیک پذیرفتند.

علاوه بر این نیما یوشیج با عضویت در مجله «موسیقی» و معاشرت با بزرگانی همچون «میرزاده عشقی»، «صادق هدایت» و «محمد ضیاء هشترودی» توانست شعر نو را گسترش دهد و پس از آن به همراه شعرایی مانند «هوشنگ ابتهاج» و «احمد شاملو» انجمن شاعران شمع سوخته را تاسیس کند.

ازدواج نیما یوشیج

در سال 1305 نیما یوشیج با دختری به نام عالیه جهانگیر فرزند «میرزا اسماعیل شیرازی» ازدواج کرد و تا آخر عمر پایبند به این پیوند ابدی ماند. با رسیدن خبر تلخ درگذشت پدر نیما یوشیج، «ابراهیم نوری» در بحبوحه ازدواج، او را خانه نشین کرد و مراسم عروسیش با عالیه جهانگیر کاملا مختصر برگزار شد. هر چند شروع زندگی مشترک آن دو با تلخی خبر فوت پدر آغاز شد اما این ازدواج برای همیشه پایدار و شیرین باقی ماند.

همسر نیما یوشیج در آن زمان معلم بود و به سبب جابه جایی محل کارش، نیما در شهر بابل ساکن شد و سپس از بابل به سوی رشت رفتند. بعد از 16 سال زندگی مشترک عالیه و نیما، در سال 1321 آن دو صاحب فرزندی به نام «شرآگیم» شدند که نیما نام جدش را برای تنها پسرش برگزید.

شعر نیمایی

اولین نمونه شعر نو در ادبیات کهن پارسی شعر نیمایی نام دارد. این شعر سبک و سیاقی کاملا متفاوت از اشعار کلاسیک دارد و بنیانگذار آن یعنی نیما یوشیج برای اولین بار ساختار های مستحکم شعر کلاسیک را تغییر داد.

ساختار شعر نیمایی

ساختار شعر نیمایی به دو دسته کلی تقیسم می شود که در زیر به هر یک از آن ها اشاره می کنیم:

1. قالب شعر نیمایی

قالب شعر نیمایی به خودی خود به قالب های سنتی، نیمه سنتی و نیمایی تقسیم می شود. شعرهای نیمایی ساختاری غیر معمول و آزاد دارند که به جای استفاده از قواعد شعر سنتی به شکلی خلاقانه با وجود حفظ وزن عروضی محدود به تکرار یکسان هجاها نیستند. علاوه بر این کوتاهی و بلندی مصراع ها در شعر نیمایی بسته به معنی متغیر است.

2. محتوای شعر نیمایی

محتوای شعر نیمایی متنوع بوده و گاها تجربیات شخصی و عمومی، احساسات عمیق و اندیشه‌های فلسفی شاعر را در بر می گیرد. شعرهای نیمایی با استفاده از زبان شاعرانه و نماد های طبیعی، توانسته‌اند محتواهای گوناگون را به شکلی زیبا و قابل تأمل بیان کنند.

مضامین شعر نیمایی

• اندیشه‌ها و مسائل اجتماعی

اشعار نیما یوشیج حاوی اندیشه‌ها و مسائل اجتماعی می‌باشند تا اهمیت و ارزشی را بیان کنند که شاعر برای جامعه قائل است. علاوه بر این دغدغه های اجتماعی در این اشعار به شکلی ظریف و زیبا مطرح می شوند تا بتوانند به مسائلی مانند آزادی، عدالت، آزار و اذیت، قهرمانی و ظلم شناسی بپردازند.

• مرگ و معنویت

مرگ و معنویت نیز موضوعاتی هستند که در برخی شعرهای نیمایی مورد توجه قرار می‌گیرد. او به شکلی متفکرانه و عمیق به مفهوم مرگ و روح و ابدی پرداخته است.

• عشق و احساسات عاشقانه

شعرهای نیمایی به طور متناوب به احساسات و تجربیات عاشقانه می‌پردازد. این شعرها می‌توانند درباره عشق، فراق و دلتنگی، تلاش برای یافتن عشق و تجربه‌های زندگی عاشقانه باشند.

• طبیعت و زیبایی

در اشعار نیمایی، طبیعت و زیبایی‌های آن مورد توجه قرار می‌گیرد که او این نماد ها را با دید فلسفی متفکرانه در می آمیزد و استفاده از این نماد ها به تحلیل و تفکر بیشتری نیاز دارد؛ چرا که در این اشعار ابهاماتی وجود دارد تا خواننده را به تفکر وا میدارد.

مجموعه آثار نیما

نیما یوشیج در طول زندگی خود شاهکارهایی خلق کرد که به چند دسته از جمله مقالات، نمایشنامه ها، اشعار، داستان ها و نامه ها تفکیک می گردند که درادامه برخی از آن ها را نام می بریم.

مقالات نیما یوشیج: «حرف همسایه»، «ارزش احساسات»، «تعریف و تبصره»

اشعار نیما یوشیج: «هفت کتاب» شامل مجموعه ای از اشعار نیما یوشیج می باشد و بهترین اشعار او در این کتاب گنجانده شده اند.

داستان های نیما یوشیج: «مرقد آقا»، «آهو و پرنده ها»، «کفش حضرت لقمان»

آثار دیگر نیما یوشیج: «فریاد های دیگر و عنکبوت رنگ»، « نامه های عاشقانه»، « شعر من»

فوت نیما یوشیج و آرامگاه وی

نیما یوشیج در تاریخ 13 دی ماه 1338 به دلیل بیماری ذات الریه که در اثر سرمای شدید یوش به آن مبتلا شد. چشم از جهان فروبست و علی رغم وصیتش که در آن به خاکسپاری در شهر یوش تاکید داشت. در تهران به خاک سپرده شد اما پسرش در سال 1372 طبق وصیت نیما یوشیج پیکرش را به زادگاهش بازگرداند و هم اکنون آرامگاه نیما یوشیج در زادگاهش و خانه پدری او واقع در شهر یوش قرار دارد و عمارت پدری او در حال حاضر در میراث فرهنگی ملی ثبت شده است و بازدید از آن آزاد می باشد.

در انتها

اشعار شاعران کلاسیک ادبیات فارسی همانند حافظ، سعدی و مولانا همواره جایگاهی ویژه در قلب ایرانیان دارد؛ چرا که اشعار این شاعران نمایانگر قدمت ادبیات پارسی هستند اما در این میان سبک نو نیز در دل مردم جای خود را باز کرده و نیما یوشیج با تمام سختی ها توانست پای شعر نو را به ادبیات پارسی باز کند و پیرو او شاعرانی مانند سهراب سپهری اشعار خود را در این سبک به تحریر در آوردند. در این مقاله گذری کوتاه بر زندگی پدر شعر نوی پارسی داشتیم تا با سبک زندگی او نیز علاوه بر شعر هایش آشنا شویم.