زندگی نامه حافظ شیرازی و مجموعه آثار او

حافظ شیرازی یکی از شاعران بزرگ فرهنگ و ادب فارسی است که نه تنها در کشور ایران بلکه در بسیاری از بخش‌های مختلف جهان، محبوبیت بسیار زیادی دارد. اکنون حدود قرن‌ها از وفات حافظ می‌گذرد؛ اما همچنان شاهد این هستیم که چگونه اشعار حافظ دهان به دهان می‌چرخند و در شب‌های مهمی مانند شب یلدا علاوه بر فال حافظ و شاهنامه خوانی اشعار حافظ ورد زبان همگان است. پس از مرگ حافظ بسیاری از افراد سعی کردند زندگی سیاسی و شخصی حافظ را مورد تحلیل و بررسی قرار دهند.

روایت های مختلفی در باب زندگی، همسر و اشعار حافظ شیرازی وجود دارد. با این حال برخی از این داستان سرایی‌ها به هیچ وجه موثق نیستند. حافظ شیرازی بیشتر عمر خود را صرف سرودن اشعار و غزلیات خود کرده و در باب عشق و فراق بسیار سروده است. مخاطب بسیاری از غزلیات حافظ، خداوند بوده است.

در این مطلب از انتشارات پیام عدالت قصد داریم درباره اینکه حافظ کیست و زندگی نامه حافظ شیرازی، دیوان حافظ و مهمترین آثار او به طور کامل و جامع صحبت کنیم.

زندگی نامه حافظ شیرازی

شیخ حافظ شیرازی متولد شهر شیراز است و در سال ۷۲۷ هجری قمری چشم به جهان گشوده است. حافظ، دو برادر بزرگتر داشت و پدر او تاجر ذغال سنگ بود. تخلص شعری این شاعر بزرگوار «حافظ» است و علت این است که او توانسته است در سنین کم به کمک پدر خود و با شنیدن صوت قرآن، تمام قرآن را حفظ کند. به همین دلیل نام حافظ به او اطلاق شده است که تخلص شعری او نیز می‌باشد. او همچنین در سنین بالاتر بسیار به شعر خوانی علاقه داشت و اشعار سعدی، نظامی و چند شاعر دیگر را به طور کامل حفظ بود و همین موضوع باعث افزایش روحیه ادبی حافظ شد.

پیشنهاد به مطالعه بیشتر: زندگی نامه سعدی به همراه اشعار و آثار سعدی

بررسی زندگی نامه حافظ شیرازی نشان می‌دهد هرچند پدر او تاجر بود، اما این ثروت مدت طولانی در زندگی آنها حضور نداشته است؛ زیرا پس از فوت پدر حافظ، خانواده او بسیار مقروض شدند و نمی‌توانستند از پس هزینه‌های زندگی و همچنین بدهکاری‌های خود برآیند. به همین دلیل حافظ به همراه مادرش نزد عموی خود زندگی می‌کردند. این وضعیت تا جایی ادامه پیدا کرد که حافظ دیگر قادر نبود به مدرسه روزانه برود؛ به همین دلیل مجبور شد از سنین کم کار کند.

حافظ شیرازی ابتدا در مغازه‌های مختلف مثل مغازه لباس یا نانوایی فعالیت می‌کرد. با این حال خوشبختانه توانست در دوران کودکی، مدرسه را کامل سپری کند. هنگامی که حافظ وارد دوران جوانی شد و به یادگیری علوم ادبی و مذهبی مشغول شد، کاملاً به قرآن مسلط بود و در سنین بالاتر توانست در علم و ادب، معلومات بسیار زیادی کسب کند. حافظ در دوران نوجوانی بسیار مورد احترام و توجه حاکمان آن زمان بود.

به عنوان مثال «شاه شیخ جمال الدین ابواسحاق» که حاکم شیراز بود، توجه ویژه‌ای به حافظ داشت؛ زیرا اشعار و آثار حافظ شیرازی، برای او بسیار جالب بود. پس از مدتی، «جمال الدین» از حکومت خلع شد و پس از او «امیر مبارزالدین» به حکومت نشست. دو پسر او یعنی «شاه محمود» و «شاه شجاع» پدر خود را از تخت پایین آورده و خود به تخت نشستند. در هر صورت حاکمان مختلفی که به سلطنت می‌رسیدند، هرکدام توجه ویژه‌ای به حافظ داشتند.

شغل حافظ

اگرچه در ابتدا حافظ در مغازه یا نانوایی کار می‌کرد، اما پس از اینکه علم و ادب را آموخت، جایگاه ویژه‌ای بین حاکمان پیدا کرد و به دستور «شیخ ابواسحاق» وارد دربار شد. پس از آن، به حافظ پیشنهاد شد که شغل دیوانی (نویسندگی) را بر عهده گیرد. حافظ توانست این شغل را در دوره پادشاهان دیگر نیز حفظ کند. به عنوان مثال، در زمان «شیخ مبارزه الدین» و پسران نیز این شغل را بر عهده داشت. در واقع حافظ هیچ گاه از راه شاعری، درآمده خاصی نداشته است و نمی‌توان گفت سرودن شعر درآمد او بوده است. بیشتر کسب درآمد حافظ برای زندگی و امرار معاش از طریق شغل دیوانی بوده است.

ازدواج حافظ شیرازی

در بررسی بیوگرافی حافظ، مطالب مختلفی به چشم می‌خورد که بسیاری از آن‌ها ممکن است واقعیت نداشته باشند. در هر صورت در رابطه با ازدواج حافظ شیرازی برخی بیان می‌کنند حافظ در سن ۲۰ یا ۲۷ سالگی، معشوق خود را ملاقات کرد. در آن زمان، حافظ در نانوایی کار می‌کرد و به واسطه شغل خود، نان را در بخش‌های مختلف شهر به خصوص در مناطقی که ثروتمند نشین بودند، پخش می‌کرد؛ در آن زمان «شاخه نبات» را ملاقات کرد و بسیار دلباخته او شد.

«شاخه نبات» دختر شیرین زبان و زیبایی بود که بسیار مورد توجه حافظ شیرازی قرار گرفت. روایات بیان می‌کنند «شاخه نبات» در آن زمان تنها ۱۴ سال داشت و بسیار زیبا و جذاب بود. هنگامی که حافظ با «شاخه نبات» ملاقات کرد، بسیار به او علاقمند شد؛ سپس حافظ به مسجد محل رفت و در آنجا ۴۰ روز شب زنده داری کرد و به دعا و مناجات با خدای خود پرداخت تا به معشوق خود برسد؛ چرا که بسیار به «شاخه نبات» علاقه‌مند شده بود. در نهایت با تلاش‌های بسیار زیادی که حافظ داشت، توانست با «شاخه نبات» ازدواج کند.

حافظ در تمام طول زندگی خود به «شاخه نبات» علاقه بسیار زیادی داشت. حاصل ازدواج حافظ شیرازی و «شاخه نبات» یک فرزند بود (البته برخی روایات بیان می‌کنند حافظ دو فرزند داشته است). در آثار حافظ می‌توان نام و حضور «شاخه نبات» را به وضوح حس کرد. علاقه حافظ به «شاخه نبات» به حدی بود که بعد از فوت او، هیچ وقت ازدواج نکرد. برخی افراد بیان می‌کنند نام همسر حافظ «شاخه نبات» نبوده است و صرفاً به دلیل شیرین زبانی و جذابیت همسر خود، حافظ شیرازی این نام را بر روی او گذاشته است. همچنین در برخی از اشعار حافظ، نام «نسرین» بیشتر به چشم می‌خورد و برخی تصور می‌کنند نام همسر حافظ «نسرین» است.

مرگ همسر و فرزند حافظ

برخی روایت‌ها بیان می‌کنند حافظ شیرازی دارای دو فرزند بوده است که یکی از آنها در سن هفت سالگی فوت کرده است. در باب مرگ همسر حافظ روایت‌های بسیار زیادی وجود دارد. برخی افراد بیان می‌کنند همسر حافظ به دلیل یک اتفاق ناگهانی و تصادفی در شهری دورتر فوت کرده است. به همین دلیل، حافظ دقیقاً نمی‌داند آرامگاه همسرش کجاست و هیچگاه از آن باخبر نشده است. این فراق و جدایی را می‌توان به راحتی در اشعار حافظ دید.

زمانی که همسر حافظ فوت شد، پسر او در سن جوانی قرار داشت و پس از مدتی راهی هندوستان می‌شود و در این سفر فوت می‌کند. مرگ همسر و فرزندان برای حافظ بسیار دردناک بوده است. اشعار حافظ نشان ‌دهنده فراق، جدایی، درد و غم دوری عزیزان است و به راحتی می‌توان این حس غم و اندوه را از برخی از اشعار حافظ دریافت کرد؛ بنابراین زندگی نامه حافظ شیرازی از یک نقطه به بعد سراسر فراق و جدایی است.

زندگی سیاسی حافظ

جدا از زندگی عاشقانه و عرفانی که در بیوگرافی حافظ شیرازی وجود دارد، بد نیست به زندگی سیاسی حافظ نیز توجهی داشته باشیم. در واقع حافظ از جمله افرادی بوده که توانسته در زمان خود پیشرفت بسیار زیادی داشته باشد؛ زیرا دقیقاً در سن جوانی و در دهه بیست سالگی خود توانست وارد دربار «شیخ ابواسحاق» شود.

به مدت ۱۳ سال در دربار این شاه بود. «ابواسحاق» همواره به اشعار حافظ شیرازی علاقه داشت و توجه بسیار زیادی به آثار حافظ شیرازی نشان می‌داد؛ اما متأسفانه مدت حکومت «شیخ ابواسحاق» دیری نپایید و زندگی سیاسی حافظ درگیر یک جنگ و حمله از طرف «شیخ امیر مبارزه الدین» شد. «شیخ ابواسحاق» برای اینکه از این مهلکه جان سالم به در ببرد، از شیراز فرار کرد و پس از مدتی «امیر مبارزالدین» او را پیدا کرده و به قتل رساند.

با توجه به اینکه حافظ علاقه بسیار زیادی به «شیخ ابواسحاق» داشت، بسیار از این موضوع ناراحت و اندوهگین شد و چندین باب شعر در رابطه با فوت «ابواسحاق» سروده است. تقریباً حافظ در آستانه سن چهل سالگی بود که پسران «مبارزه الدین» تخت سلطنت را از پدر خود ربودند. در ۵ سالی که «امیر مبارزالدین» حاکم شیراز بود، حافظ شیرازی در منصب خود قرار نداشته و دیوانی دربار را انجام نمی‌داد؛ اما پس از اینکه «شاه شجاع» به سلطنت نشست، دوباره وارد دربار شد. با این حال متأسفانه مشکلاتی بین او و شاه شجاع به وجود آمد؛ به گونه‌ای که جان حافظ در خطر افتاد. به همین دلیل مجبور شد شیراز را ترک کند و به اصفهان برود.

زندگی عرفانی حافظ شیرازی

 جدا از بعد سیاسی زندگی حافظ شیرازی، می‌توان به بعد عرفانی زندگی او نیز اشاره کرد که نقطه عطف و مهمی در زندگی حافظ بوده است. این موضوع برای بسیاری از افراد آشناست. ملاقات حافظ با «عطار نیشابوری» توانست تا حدودی زندگی حافظ را تغییر دهد. بسیاری از آثار حافظ شیرازی از ملاقات با «عطار» سرچشمه گرفتند.

حافظ پس از ملاقات با «عطار» شاگردی او را می‌کرد و در کنار استادش، فرهنگ و ادب را می‌آموخت. «عطار» سعی کرد به حافظ شیرازی بیاموزد که روح و قدرتمند است و می‌تواند علم و عرفان را به خود جذب کند. حافظ هنگامی که به سن ۶۰ سالگی رسیده بود معلومات علمی و ادبی بسیار زیادی داشت؛ اما سرودن شعر را متوقف نکرد و تا زمان مرگ خود شعر می‌سرود.

علت مرگ و آرامگاه حافظ شیرازی

در باب علت مرگ حافظ شیرازی نیز روایت‌های مختلفی وجود دارد. گفته می‌شود مرگ حافظ شیرازی در سال ۷۹۲ هجری قمری اتفاق افتاده است. محل به خاک سپردن حافظ در «گلگشت مصلی» در شهر شیراز است. این منطقه آب و هوای مناسبی داشته و سرسبز و زیباست. امروزه کمتر کسی پیدا می‌شود با ورود به شهر شیراز، از آرامگاه حافظ دیدن نکند. ورود به آرامگاه حافظ و مشاهده فضای دلنشین و آرامی که اطراف آرامگاه او وجود دارد، برای بسیاری از افراد جذاب است و به یکی از مکان‌های مهم دیدنی و تاریخی در ایران زمین تبدیل شده است.

یکی از روایت‌های جذاب و زیبایی که در باب دفن حافظ وجود دارد و شاید برای بسیاری از خوانندگان جالب باشد، این است که زمانی که قصد داشتند حافظ را دفع کنند، عده‌ای مخالف بودند که حافظ به شکل و روش مسلمانان دفع شود. زیرا معتقد بودند حافظ شراب نوشیده و نباید به شکل مسلمانان به خاک سپرده شود. از طرفی عده ای دیگر معتقد بودند که حافظ شیرازی انسان بسیار متدین و معتقدی بوده است و درست نیست به شیوه مسلمانان به خاک سپرده نشود. برای اینکه این موضوع بین این دو دست خاتمه پیدا کند. دیوان حافظ را باز کردند تا فالی بگیرند. ناگهان با این شعر مواجه شدند:

«قدم دریغ مدار از جنازه حافظ که گرچه غرق گناه است، می‌رود به بهشت»

حافظ شیرازی امروزه برای بسیاری از ایرانیان دارای ارزش و احترام بالایی است. مردم ایران علاقه زیادی برای سفر به آرامگاه حافظ دارند؛ او را یک چهره مقدس و محبوب می‌دانند و معتقدند فالی که از دیوان حافظ می‌گیرند، کاملاً صحیح است.

آثار حافظ شیرازی

حافظ شیرازی طی زندگی خود سروده‌های بسیار زیادی داشته است. رباعی، قطعه و غزلیات حافظ در مجموعه دیوان حافظ گردآوری شده است که حدود ۵۰۰ غزل و ۴۲ رباعی درون آن وجود دارد. چندین قصیده نیز با شباهت بسیار زیاد از نظر وزن به غزلیات حافظ، در این کتاب به چشم می‌خورد. به طور کلی حافظ، شاعر پرکاری نبوده است و اینگونه نبود که به طور پیوسته غزل سرایی کند.

هر چند سال یکبار تعداد محدودی غزل می‌سرود که از گردآوری آن‌ها، کتاب دیوان حافظ به دست آمده است. این کتاب مشهور در کشورهای مختلف جهان ترجمه و منتشر شده است. کتاب دیوان حافظ برای بسیاری از افراد خارجی نیز جذابیت داشته است. اکنون بیشترین کتاب دیوان حافظی که در دست است، به صورت غیر خطی و بدون تذهیب است. تعداد محدودی کتاب نگارگری شده و نسخه خطی از دیوان حافظ وجود دارد که بیشتر در کشورهای آسیایی مثل ایران، افغانستان و هند است، توزیع شده است.

پیشنهاد به مطالعه بیشتر: راهنمای جامع خرید دیوان حافظ

در این مطلب به طور کامل درباره زندگی نامه کامل حافظ شیرازی و سرگذشت او صحبت کردیم. حافظ شیرازی یکی از شاعران بزرگ ادب فارسی است که سرلوحه بسیاری از شاعران پس از خود بوده است. امروزه ما شاهد این هستیم که چگونه اشعار حافظ و آثار او میان مردم محبوب هستند و در صنایع مختلف مثل خوشنویسی و نگارگری از آنها استفاده می‌شود.

داشتن دیوان حافظ در منزل می‌تواند یک هدیه ارزشمند از این شاعر بزرگوار باشد که انتشارات پیام عدالت می‌تواند آن را در اختیار برای متقاضیان قرار می دهد. شما می توانید برای خرید دیوان حافظ یا دیگر شاعران بزرگ فارسی زبان، به بخش کتاب های نفیس سایت پیام عدالت مراجعه کنید.