یکی از بهترین کتاب های ادبیات کلاسیک ایران، شاهنامه فردوسی است. این کتاب با داستان‌های زیبای خود، سال‌ها به صورت شفاهی و کتبی بین مردم نقل شده است و نتایج زحمات و تلاش چند ساله فردوسی است که توانست در مدت زمان ۳۰ سال این کتاب گرانقدر را نگاشته و در اختیار همگان قرار دهد. یکی از موضوعات جالب در رابطه با شاهنامه، وجود شخصیت های متفاوت و قهرمانی این کتاب است که هنوز نام و نشان آنها بر سر زبان‌هاست.
به عنوان مثال در فرهنگ و رسوم فارسی، می‌توان از رستم به عنوان یک شخص قوی و نیرومند و همچنین پهلوانی عادل یاد کرد. همچنین اشخاصی مثل ضحاک ماردوش، امروزه به عنوان یک شخصیت منفور میان مردم شناخته شده است.
همه این موضوعات نشان می‌دهد داستان نگاری و شخصیت پردازی کتاب شاهنامه، آن چنان عالی بوده که توانسته است در طول سالیان طولانی، در ذهن مردم باقی بماند. در ادامه این مقاله از وبسایت پیام عدالت قصد داریم درباره شخصیت پردازی و شخصیت های شاهنامه صحبت کنیم.
پیشنهاد به مطالعه بیشتر: زندگی نامه فردوسی
شخصیت پردازی شاهنامه
حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه فقط روی یک شخصیت تمرکز نکرده و ما در این کتاب شاهد چندین شخصیت مختلف هستیم. شخصیت‌های منفور، مثبت و عاشقانه، همه از شخصیت های موجود در شاهنامه هستند. در ادامه قصد داریم شخصیت های مختلف موجود در داستان های شاهنامه را برای شما بازگو کنیم:
شخصیت های مثبت شاهنامه
رستم
یکی از شخصیت های مثبت و قهرمانی شاهنامه، رستم است. این شخصیت تقریباً در بسیاری از داستان های شاهنامه وجود دارد. داستان های شاهنامه حول محور رستم، فرزندان او و نحوه زندگی آنها نگاشته شده‌اند. فردوسی تمام تلاش خود را کرده است که این شخصیت را به شکل یک قهرمان بی همتا به همگان معرفی کند. در این کتاب، فردوسی؛ رستم را فرزند زال و رودابه می‌داند، شخصی که اصالت او به قهرمانان و افراد نیک سرشت می‌رسد.
نقش رستم در کتاب شاهنامه یک نقش کاملاً حماسی می‌باشد و به نوعی شاهنامه، مربوط به جنگاوری‌های رستم تا زمان مرگ اوست. فردوسی سعی کرده است ابتدا این شخصیت را کامل به دل مردم بنشاند. در نهایت با یک مرگ غم‌انگیز همیشه نام و یاد رستم را در ذهن مردم ماندگار کرده است و این کار، حرکتی بسیار جالب بوده است.
یکی از نکات مهم در رابطه با شخصیت پردازی رستم در این کتاب، قدرت بی همتای اوست. در جای جای این کتاب مشاهده می‌کنیم رستم با دیوها مبارزه می‌کند، همه آنها را شکست می‌دهد و قدرت بسیار زیادی دارد.
سهراب
سهراب نیز یکی دیگر از شخصیت‌های مثبت کتاب شاهنامه، فرزند رستم و تهمینه است. در کتاب شاهنامه، سهراب هیچگاه پدر خود را ندیده و همیشه پیش مادر خود زندگی کرده است. در نهایت سهراب تصمیم می‌گیرد برای ملاقات پدر خود و همچنین شکست دادن دشمن، راهی جنگ شود. سهراب در این جنگ بی آنکه پدر خود را بشناسد، به دست او کشته می شود. لحظه مرگ سهراب به دست رستم در شاهنامه، از تراژدی ترین داستان های شاهنامه است.
فردوسی سعی کرده است یک زندگینامه خیلی خلاصه از شخصیت سهراب را به نمایش بگذارد. ابتدا بیان شده که سهراب در سمنگان که بخشی از توران است، به دنیا آمده و بعد از اینکه بزرگ می‌شود، از مادر خود نام و نشان پدر را جویا می‌شود.
کاوه آهنگر
کاوه آهنگر نیز یکی از شخصیت‌های مثبت در کتاب شاهنامه است که در واقع پس از مدتی به یک اسطوره میان ایرانیان تبدیل شد. کاوه آهنگر نمونه یک قهرمان و شخصی است که با قدرت معمولی توانست علیه منفورترین پادشاه به نام ضحاک برخیزد و او را در نهایت شکست دهد. هنگامی که کاوه، ظلم و جنایت ضحاک را می‌بیند، تصمیم می‌گیرد علیه او قیام کند. پس از آن، کاوه مردم را دعوت می‌کند تا در مقابل ظلم و جنایت ضحاک ایستادگی کنند. در نهایت ضحاک از این وضعیت فرار می‌کند ولی کاوه او را پیدا کرده و به بند می‌کشد.
سیمرغ
یکی دیگر از شخصیت پردازی های فردوسی، مربوط به پرنده ای به نام سیمرغ است. سیمرغ پرنده‌ای افسانه‌ای است که نقش مهمی در این داستان ایفا می‌کند. در واقع هنگامی که پدر زال او را به کوه قاف می‌برد تا سرنوشت شوم را از خود دور کند و از حرف مردم دور بماند، سیمرغ، زال را پیدا می‌کند و او را در بالین خود پرورش می‌دهد. سیمرغ در برخی از قسمت های کتاب شاهنامه، حمایت های بسیار زیادی از زال داشته است. به گونه‌ای که با سوزاندن پر سیمرغ بلافاصله ظاهر شده و به زال کمک می‌کرده است.
شخصیت های منفی شاهنامه
ضحاک
ضحاک یکی از شخصیت‌های منفور کتاب شاهنامه فردوسی است. فردوسی به زیبایی هرچه تمام‌تر تلاش خود را کرده است که این شخصیت را بسیار جاه طلب، مغرور و منفور نشان دهد. اتفاقاً داستان جالبی را نیز برای نشان دادن این شخصیت انتخاب می‌کند که باعث می‌شود همیشه در ذهن خواننده باقی بماند.
ضحاک یکی از پادشاهان ایرانی بود که ابتدا پدر خود را به قتل رسانده و بعد وارد ایران می‌شود. سپس جمشید را می‌کشد و خود به تخت می‌نشیند. روزی ابلیس به دیدن ضحاک می‌رود و بر روی شانه‌های ضحاک بوسه می‌زند. در آن زمان، دو مار روی شانه‌های ضحاک رشد می‌کنند که به گفته ابلیس، ضحاک باید از مغز سر جوان‌ها، تغذیه می‌کرد تا بتواند زنده بماند.
به همین دلیل ضحاک قتل های بسیار زیادی مرتکب شد و آسیب بسیاری به مردم کشورش وارد کرد که در نهایت شخصی به نام کاوه به جنگ ضحاک رفته و او را از بین می‌برد.
کیکاووس
کیکاووس نیز یکی دیگر از شخصیت‌های منفی در شاهنامه است. فردوسی سعی کرده، شخصیت کیکاووس را فردی نادان و خشن نشان دهد که تصمیمات درستی نمی‌گیرد. کیکاووس در این کتاب یکی از پادشاهان ایرانی و فرزند کی قباد است. معمولاً در این کتاب نمی‌توان شخصیت پردازی زیادی از این شخص به دست آورد.
آنچه که از این کتاب برداشت می‌شود، این است که کیکاووس طمع زیادی داشت که به بهترین جایگاه دست پیدا کند. به همین دلیل کاخ های زیادی بنا کرد و با استفاده از طلا و زر، قصد داشت یک سلطنت بزرگ داشته باشد. در واقع فردوسی این چنین بیان می‌کند که کیکاووس جاودانه بوده ولی اشتباهات بسیار زیادی انجام داده است که در نهایت باعث می‌شود، فناپذیر شود.
شخصیت های عاشقانه شاهنامه
بیژن و منیژه
همانطور که گفته شد، فردوسی فقط به داستان های حماسی و جنگاوری نپرداخته است. شخصیت‌های عاشقانه زیادی نیز در این کتاب وجود دارند که هرکدام، داستان‌های متفاوت و زیبایی را روایت می‌کند. دو شخصیت که داستانی عاشقانه را در این کتاب ساخته اند، شخصیت‌های بیژن و منیژه هستند. بیژن یک پهلوان در سلطنت کیخسرو و پسر گیو بود. منیژه نیز دختر یکی از پادشاهان کیانی به نام افراسیاب بود. افراسیاب شخصیتی تقریباً منفی در کتاب شاهنامه دارد که البته زیاد به آن توجه نشده است.
در این کتاب، بیژن یک پهلوان بسیار قوی است که به کشور ارمنستان رفته و تمامی گرازهای وحشی را نابود می‌کند. در این جنگ شخصی به نام گرگین کنار او بود که به پهلوانی و قدرت او حسادت می‌کرد. به همین دلیل به بیژن پیشنهاد می‌کند نزد افراسیاب برود و دختر او منیژه را ببیند. هنگامی که بیژن نزدیک افراسیاب می‌رود و منیژه را می‌بیند، عاشق او می‌شود. در مقابل منیژه نیز دلبسته بیژن می‌شود.
در این میان افراسیاب که متوجه این علاقه می‌شود، بسیار خشمگین می‌شود. زیرا به تازگی از ایرانیان شکست خورده بود. در نهایت بیژن را در یک چاه محبوس می‌کند. اما پس از مدتی، رستم، بیژن را نجات می‌دهد و در نهایت بیژن و منیژه با یکدیگر ازدواج می‌کنند.
داستان بیژن و منیژه به زیبایی هر چه تمام‌تر روایت شده است. شخصیت این دو نقش درکتاب شاهنامه به خوبی در ذهن ها ماندگار و حک شده است.
آیا شخصیت های شاهنامه واقعی است؟
سوالی که ممکن است در ذهنتان وجود داشته باشد، این است که آیا شخصیت های شاهنامه واقعی هستند یا خیر؟ در این باره بسیاری از پژوهشگران معتقدند برخی شخصیت های شاهنامه همچون رستم در واقعیت وجود داشته اند ولی نه در این حد از اغراق و فردوسی با استفاده از قدرت داستان پردازی خود، همه این شخصیت ها را در یک روایت زیبا و حماسی در کنار یکدیگر قرار داده است.
اگر به داستان های شاهنامه علاقه‌مند هستید و قصد دارید، تمام شخصیت‌هایی که در این مقاله ذکر شد را در کتاب شاهنامه پیدا کرده و سرنوشت کامل آنها را مطالعه کنید، بهتر است این کتاب نفیس را خریداری کنید. کتاب شاهنامه می‌تواند یک یادگاری با ارزش برای تمامی عمر شما باشد و با هر بار با مطالعه‌ی آن، طرز نگارش ایران باستان و همچنین داستان‌های زیبای آن را به خاطر بسپارید.
وجود داستان‌های مختلف مثل داستان سیاوش در شاهنامه باعث می‌شود این کتاب هیچ وقت برای ایرانیان قدیمی نشود و همیشه محبوب باشد. بهترین مرجع برای خرید شاهنامه فردوسی، انتشارات پیام عدالت است. این مجموعه انواع کتاب نفیس همچون شاهنامه را به شکل کاملاً نفیس، با صفحه چینی و ظاهر بسیار زیبا، آماده کرده و با قیمت عالی در اختیار متقاضیان قرار دهد.