سعدی را می‌توان یکی از پنج شاعر برتر، حرفه‌ای و اهل‌فن ایرانی دانست که آثار او تأثیر بسیار زیادی بر علم و ادب پارسی داشته است. سعدی نه تنها در ایران، بلکه در اقصی نقاط جهان، طرفداران بسیاری داشته و آثار مهم او، از جمله بوستان سعدی در کشورهای بسیاری از شرق تا غرب، ترجمه شده‌اند. در این مقاله قصد داریم در مورد اولین اثر سعدی، یعنی بوستان، باب ها و ترجمه های آن، توضیحاتی مفید و مفصل ارائه کنیم.
مهم‌ترین آثار سعدی
دو اثر مهم سعدی، کتاب‌های بوستان و گلستان هستند که هرکدام به نوبه خود، جزء مطرح‌ترین‌ها محسوب می‌شوند. اما در این مقاله فقط راجع به کتاب بوستان سعدی بحث کرده و ابعاد مختلف این کتاب جذاب را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
معرفی کتاب بوستان سعدی
افرادی که به ادبیات علاقه دارند، خیلی خوب از اهمیت و قدرت بوستان سعدی اطلاع دارند. بوستان سعدی، یکی از بهترین کتاب های ادبیات کلاسیک ایران است. این کتاب اولین اثر شیخ اجل بوده که سرودن و تألیف آن در سال 655 قمری پایان یافته است. سعدی این کتاب را در طول سفر خود، سروده است.
بوستان سعدی، دارای اشعاری حماسی، حکیمانه و مطابق با حال و هوای ایران و شهرهایش همچون شیراز در سال‌های زندگی شیخ اجل است. نوشتن این کتاب مصادف است با حملات گسترده مغول‌ها به ایران که باعث شده بود ویژگی‌های منفی همچون بی‌خردی، ناجوانمردی و توطئه گسترش یابد.
ایران در دوران زندگی سعدی، تلاطمات بسیاری را متحمل شده است که مهم‌ترین آن‌ها، حمله مغول‌ها به ایران بود که باعث شد بخش‌های مختلف ایران ویران شده و طیف بزرگی از مردم ازجمله اندیمشندان و روشنفکران کشته شوند. در این زمان، آثار فرهنگی همچون کتاب‌های علمی و ادبی گذشته، توسط مغول‌ها نابود شد و نابسامانی‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی افزایش پیدا کرد.
از این رو نیاز به تألیف کتابی حکیمانه و پرمحتوا به نام بوستان کاملاً حس می‌شد. سعدی، ابتدا بوستان را در قالب نظم و سپس گلستان را در قالب نثر تألیف کرد که به اثرگذارترین کتاب در قالب نثر تبدیل شد. تألیف کتاب اول، یعنی بوستان با موج اول حمله مغول‌ها به ایران به سرکردگی چنگیز خان مغول و تألیف اثر دوم او یعنی گلستان، با موج دوم حملات مغول‌ها با فرماندهی هولاکو خان هم‌زمان بود.
سعدی با قدرت بیان و قلم شیوایی که داشت، دو اثر مهم را تألیف کرد تا با دستمایه قرار دادن مشکلات اخلاقی، اجتماعی و سیاسی آن دوران، حرف‌ها و دیدگاه‌های خود در مورد تعلیم و تربیت روح و روان را ارائه کند و همین کار او باعث شد که یک ایران برای همیشه مدیون او باقی بماند و به‌صورت ابدی مانند یک ستاره در آسمان ادبیات فارسی بدرخشد.
موضوع کتاب بوستان سعدی
سبک این کتاب از نظر قالب شعری به‌صورت حماسی بوده و پادشاه سخن، سعدی شیرازی در ده باب، محتوای این کتاب را حول محور موضوعات مهمی همچون اخلاق، تربیت، مسائل اجتماعی و مسائل سیاسی تنظیم کرده است. همان‌گونه که گفته شد، به علت مشکلات سیاسی، فرهنگی و شرایط نامناسبی که بر حال و هوای آن دوران حاکم بود، نوشتن کتابی حماسی با محتوای تعلیمی باعث شد تا اخلاق و ادب در سطح اجتماع بهبود یابد.
بوستان سعدی در چه سالی نوشته شد؟
تألیف این کتاب در سال 655 قمری، وقتی‌که استاد سخن در سفر به سر می‌برد، به اتمام رسیده و به هنگام بازگشت او از سفر، ارائه شد.
نام دیگر بوستان سعدی چیست؟
نام دیگر بوستان سعدی در منابع ابتدایی، سعدی نامه است.
بوستان سعدی به نظم است یا نثر؟
بوستان سعدی در چه قالبی است؟ این کتاب در قالب نظم تألیف شده است. نظم به متونی گفته می‌شود که دارای ردیف و قافیه بوده و مترادف شعر است. در مقابل نثر به متونی گفته می‌شود که به رعایت ردیف و قافیه پای بند نیست. به‌این‌علت که کتاب بوستان به رعایت اصول ردیف و قافیه پایبند بوده است، نتیجه می‌گیریم که این کتاب به‌صورت نظم تألیف شده است.
بوستان سعدی در چه قالبی است؟
بوستان سعدی در قالب نظم و در بحر متقارب (فعولن) سرائیده شده است که از این حیث هم وزن کتاب شاهنامه فردوسی است.
پیشنهاد به مطالعه بیشتر: زیباترین داستان های شاهنامه فردوسی
بوستان سعدی چند باب دارد؟
بوستان سعدی شامل دیباچه (مقدمه) با نام “در نیایش خداوند” بوده که شعری معروف در نیایش و ستایش خداوند است. “در نیایش خداوند” این‌گونه شروع می‌شود:
به نام خدایی که جان آفرید سخن گفتن اندر زبان آفرید
خداوند بخشنده دستگیر کریم خطابخش پوزش‌پذیر…
این کتاب به‌علاوه دارای ده باب بوده که در هر باب به مسائل مختلف اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و سیاسی پرداخته می‌شود. نام هر یک از ده باب در ادامه ارائه شده است.
باب های بوستان سعدی
- باب اول: در عدل و تدبیر و رأی
- باب دوم: در احسان
- باب سوم: در عشق و مستی و شور
- باب چهارم: در تواضع
- باب پنجم: در رضا
- باب ششم: در قناعت
- باب هفتم: در عالم تربیت
- باب هشتم: در شکر بر عافیت
- باب نهم: در توبه و راه صواب
- باب دهم: در مناجات و ختم کتاب
حقایق و نکات پیرامون بوستان سعدی
بوستان سعدی من‌باب سفرها و حکایاتی است که در قالب شعر مثنوی و در حدود 4000 بیت شعر به رشته تحریر درآمده است.
در این اثر فاخر، به نقل‌قول، ضرب‌المثل و داستان‌های بسیاری برخورد می‌کنیم که ماهیتی حماسی داشته و به مسائل مختلفی پیرامون پرورش روح و عرفان می‌پردازند. از جمله ویژگی‌های اخلاقی مثبتی که در این کتاب به آن‌ها پرداخته‌شده است، می‌توان به مواردی همچون رضایتمندی از وضع موجود و تن دادن به خواست خداوند، اعتدال ورزی، پرورش اخلاق، عشق و مهرورزی، احسان به دیگران، شکرگزاری و قناعت و همچنین تواضع و فروتنی اشاره کرد.
بوستان در اولین منابع با عنوان سعدی نامه شناخته‌شده است و سعدی پس از تکمیل کتاب به تاریخ 655 هجری قمری مصادف با 1257 میلادی، آن را به ابوبکر بن سعد زنگی که حاکم وقت فارس بود، تقدیم کرد.
در مورد زندگی سعدی، اطلاعات بسیار کم و ناقصی در دسترس است و آن‌گونه که پیداست، او در سراسر عمر خود، فردی درویش و سرگردانی مسافر بوده که به سرزمین‌های بسیاری سفر کرده است.
هر چیزی که در مورد سعدی می‌دانیم، خود او در کتاب‌هایش ارائه داده است. به نحوی که حتی تاریخ تکمیل کتاب نیز توسط خود سعدی در مقدمه بوستان ذکر شده است. با این حال، از این موضوع مطمئنیم که او فردی دنیادیده، با روحی بزرگ بوده و بخش بزرگی از عقاید و تفکراتش را در قالب اشعار مثنوی، در کتاب بوستان خود به همگان ارائه کرده است.
کتاب بوستان به لحاظ محتوایی، دستوری و لحن ارائه، ارزش بالاتری نسبت به گلستان سعدی دارد. بوستان برترین اثر سعدی محسوب شده و گلستان در رده دوم قرار می‌گیرد. در بوستان 183 حکایت مطرح شده که مضامینی پندآموز دارند.
از میان کلیه آثار ایرانی، اسلامی کلاسیک، بوستان جزء بهترین‌هایی است که می‌توان گفت استاندارد بسیار بالایی داشته و کیفیت ارائه محتوا، لحن به‌کاربرده در نظم و شیوه بیان، در سطح بسیار بالایی است.
از جمله انتقادات وارد به سعدی، این است که تفکرات خود را با اندیشه‌های خالص فلسفی و عرفانی تلفیق کرده و این اثر، بازتابی از تفکرات اوست. بااین‌حال باید در نظر داشته باشیم که سعدی مردی دنیا دیده، فهیم و روحانی بوده است و به همین علت است که این کتاب، حتی با وجود آنکه بازتابی از ذهنیت شخصی اوست، اما هنوز هم دارای پند و اندرزهای بسیاری برای افراد مختلف با هر دیدگاه و تفکراتی است.
پیشنهاد به مطالعه بیشتر: زندگی نامه حافظ شیرازی و مجموعه آثار او
ترجمه بوستان سعدی
کتاب بوستان، به علت اهمیت و جذابیتی که برای دوستداران ادبیات خارجی داشته است، به زبان‌های مختلفی ترجمه گردیده است.
ترجمه فرانسوی
گارسن دوتاسی در سال 1859 میلادی، بوستان را به زبان فرانسوی ترجمه کرد و پس از او، مترجمان دیگری نیز دست به‌کار شده و این کتاب را به زبان فرانسوی ترجمه کردند. معروف‌ترین این ترجمه‌ها از باربیه دومنار و ژان‌باتیست نیکولا است.
ترجمه آلمانی
بوستان همچنین به زبان آلمانی نیز ترجمه شده است. نخستین باری که این کتاب به آلمانی ترجمه شد، بیش از 130 سال قبل بوده است. البته پس از آن، برای دومین بار در 472 صفحه توسط بنگاه انتشاراتی والشتاین به زبان آلمانی ترجمه شد.
ترجمه کردی
بوستان توسط عبدالسلام مدرسی یا خانی با حفظ وزن، نام اصلی کتاب و به شیوه شعر، به زبان کردی و گویش سورانی کردی ترجمه شده است که در سال 1396 و در شهر ارومیه، 1000 نسخه از آن چاپ شد.
نقاط قوت بوستان سعدی
بوستان سعدی، کتابی قدرتمند محسوب شده و دارای نقاط قوت بسیاری است. از مهم‌ترین نقاط قوت بوستان سعدی، می‌توان به شیوایی و سادگی ارائه محتوا، مفاهیم تعلیمی/تربیتی و پرداختن به معضلات و چالش‌های دوران زندگی سعدی که مصادف با چندین موج حمله از سوی مغول‌ها بود، اشاره کرد.
سخن پایانی
بوستان، اولین اثر سعدی بوده که آن را در سال 655 هجری قمری، هنگامی‌که در سفر بود، سرود. تألیف این کتاب به بهبود ویژگی‌های اخلاقی/ادبی جامعه کمک بزرگی کرد. سعدی سعی داشت در قالب نظم، محتواهایی ساده، با مضامین تربیت شخصیت و اخلاق، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ارائه دهد. کار ارزشمند او باعث شد تا به‌عنوان یکی از مطرح‌ترین شعرا و ادبیات‌دانان ایران، همیشه خوش بدرخشد به طوریکه در حال حاضر این کتاب به عنوان یک کتاب نفیس برای هدیه دادن به کار می رود.