زندگی نامه سهراب سپهری

تاریخ ادبیات و شعر فارسی در ایران، پر از مشاهیر و بزرگان شعر و ادب است. به طوری که شما می‌توانید با کمی جستجو ردپای شاعرانی بزرگ را از قرن‌های گذشته تاکنون پیدا کنید و با آثار بی‌نظیر آن‌ها انس بگیرید.

شاید با خود فکر کنید که فقط شاعران قرن گذشته مانند سعدی، توانسته‌اند جای خود را در دل ایرانی و غیرایرانی باز کنند. اما این‌طور نیست. چون شاعران و هنرمندان بزرگی مانند سهراب سپهری که جزو بهترین شاعران معاصر ایرانی هستند در قرن معاصر آثار و شعرهایی زیبا و متنوع از خود به یادگار گذاشته‌اند.

در قرن گذشته، شعرهای اصیل ایرانی جای خود را به سبک‌های شعری جدید دادند و امثالی نظیر نیما یوشیج، پروین اعتصامی و سهراب سپهری توانستند شعرهایی زیبا و پر از معنی را بسرایند. در ادامه به طور اختصاصی نقاط عطف و آثار سهراب سپهری و ویژگی های اشعار او را بررسی کردیم.

سهراب سپهری که بود؟

سهراب سپهری، شاعر، نویسنده و نقاش ایرانی، زاده 14 مهر سال 1307 در قم است. این شاعر معروف، به عنوان یکی از مهم‌ترین شاعران معاصر ایران شناخته می‌شود. محبوبیت شعرهای سهراب، به قدری زیاد است که به زبان‌های مختلفی مانند انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی و ایتالیایی ترجمه شده است.

این شاعر بزرگ، سبک شعر نو را برای سرودن انتخاب کرده و آوازه آثارش در سراسر دنیا نیز رفته است. روحیه و ذوق هنری سهراب برگرفته از پدرش اسدالله و مادرش ماه جبین است، چرا که آن‌ها نیز اهل هنر و شعر بوده‌اند.

بیوگرافی سهراب سپهری

زندگی شاعران و بزرگان هنر همیشه پر از پرفراز و نشیب بوده اما از آنجا که آنها روحیاتی لطیف و دوست‌دار هنر داشته‌اند، از طریق آثارشان به این مسائل پرداخته و توانسته‌اند به شعر و شاعری، هنر و خلق اثر ادبی و هنری روی بیاورند.

زندگی سهراب نیز همانند شاعران دیگر پر از ماجرا، سفر و اتفاقات تلخ و شیرین بوده است.

• تولد

سهراب سپری در 14 مهرماه سال 1307 در قم به دنیا آمد. اما خانواده او مدت زیادی را در قم نماندند و به خوانسار رفتند.

اصالت خانوادگی سهراب و شهر آبا و اجدادی او به کاشان می‌رسد. به همین دلیل بعد از مدتی در محله دروازه عطار کاشان ساکن شدند. پدربزرگ او میرزا نصرالله سپهری نام داشت و به عنوان نخستین رئیس تلگراف‌خانه کاشان نیز شناخته می‌شد. او سومین فرزند میان پنج فرزند خانواده بود.

• کودکی

سهراب سپهری، دوران کودکی خود را در همان شهر کاشان گذراند و برای تحصیلات دوره ابتدایی در دبستان خیام کاشان مشغول به تحصیل شد. دوره متوسطه تحصیلات اون نیز در دبیرستان پهلوی گذشت.

پدر سهراب، نقاش و خوشنویس ماهر، سازنده تار و نوازنده بود و برای امرار معاش نیز در اداره تلگراف و پست کاشان مشغول به کار شد. او در اوایل نوجوانی سهراب فلج شد و مجبور به ترک خانواده برای تامین معاش خانواده شد.

خرداد ماه سال 1322 و پس از اتمام دوره دبیرستان بود که سهراب سپهری در دوره دوساله دانش‌سرای مقدماتی پسران شرکت کرده و به استخدام اداره فرهنگ کاشان درآمد. سپهری، در شهریور 1322، در امتحانات ششم ادبی شرکت کرد و دیپلم دوره دبیرستان خود را گرفت.

جالب است بدانید که او در همان سال‌های نوجوانی خود تجربه‌های زندگی و روزمرگی‌هایش را با شعر روایت می‌کرد. سپهری از همان ابتدا نیز کشیدن نقاشی را شروع کرد و اولین شعر خود را که رباعی سنتی بود در ده سالگی خود سرود. او در این دوران، هم کار می‌کرد و هم نوازندگی با سنتور را فرا می‌گرفت.

• جوانی

سهراب در دوارن جوانی به تهران رفت و به تحصیل در دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران، مشغول شد. او همزمان با تحصیل در شرکت نفت تهران نیز استخدام شد؛ اما بعد از 8 ماه از این کار استعفا داد.

سهراب سپهری، در سال 1330 از دانشگاه هنرهای زیبا فارغ‌الحصیل شد و توانست نشان درجه اول علمی را نیز دریافت کند و طی همین چند سال نیز در نمایشگاه‌های نقاشی مختلف ایران شرکت کرد. او پس از فارغ التحصیلی به کاشان برگشت و آذر ماه 1333 در اداره کل هنرهای زیبا (فرهنگ و هنر) مشغول به کار شد.

سهراب پس از آن، در هنرستان هنرهای زیبا به تدریس مشغول شد. او با مشفق کاشانی، شاعری با نام مستعار عباس کی‌منش آشنا شد و توسط این شاعر نیز توانست عروض فارسی را بیشتر بشناسد.

مشفق کاشانی او را به سرودن تشویق کرد و همین امر باعث شد که به شاعری بیشتر فکر کند. سهراب در این دوره، شعرهای صائب و بیدل را مطالعه می‌کرد و اولین دفتر شعر خود را منتشر کرد.

• سفرهای سهراب

جالب است بدانید که علایق سهراب به نقاشی، شاعری و نوازندگی ختم نمی‌شد. چون او به فرهنگ مشرق زمین و سفر نیز علاقه خاصی داشت. برای همین به کشورهایی مثل هندوستان، پاکستان، افغانستان، ژاپن و چین نیز سفر کرد و با فرهنگ و هنر هریک از آن‌ها آشنا شد.

روحیه هنرطلبی او باعث شد که حکاکی روی چوب را در ژاپن فرا بگیرد و بتواند شعرهای کهن چینی و ژاپنی را نیز به فارسی ترجمه کند. سفرهای سهراب به مشرق آسیا ختم نشد و او در سال 1336 از راه زمینی به کشورهای اروپایی مثل لندن و پاریس نیز سفر کرد.

او برای تحصیل در مدرسه هنرهای زیبای پاریس برای رشته لیتوگرافی، ثبت نام کرد. بعد از مدتی بورس تحصیلی سهراب، همزمان با اقامت حسین زنده‌رودی در پاریس، قطع شد. سهراب، برای اینکه بتواند در فرانسه بماند و نقاشی را ادامه دهد، مجبور به کار جهت کسب درآمد شد و برای تامین مخارج خود حتی شیشه آپارتمان‌های بیست طبقه را نیز پاک کرد.

این سفر‌ها، مربوط به دوره چهارم زندگی سپهری می‌شود و در اصل سیر و سلوکی معنوی را برای او رقم می‌زند. جالب است بدانید که سفرهای او به کشورهای شرق آسیا و آشنایی با ادیان هندو و بودا، در شعرهای او تاثیر زیادی گذاشت. سهراب، در این دوره، به عنوان شاعری صاحب سبک شناخته می‌شد و طرفداران زیادی نیز داشت.

• فعالیت در جامعه هنری ایرانی

سهراب سپهری، پس از اقامت طولانی خود در پاریس، سال 1353 به ایران برگشت و در راه بازگشت به یونان و مصر نیز سفر کرد. فعالیت‌های ادبی او متوقف نشد، یک سال بعد در اولین جشنواره بین‌المللی هنر تهران شرکت کرد و توانست در آخر سال 1354، جایزه شعر فروغ فرحزاد را نیز دریافت کند.

پس از آن نیز در نمایشگاه بین‌المللی هنر بازل سوئیس شرکت کرد و زمستان 1356 به کاشان بازگشت. در این زمان بود که هشت کتاب سهراب سپهری منتشر شد. در سال بعد نیز نمایشگاهی انفرادی از نقاشی‌های خود را در گالری سیحون برگزار کرد.

• سال‌های پایانی زندگی و نحوه وفات

پاییز سال 1358 با ابتلای سهراب به سرطان خون همزمان شد. او برای معالجه به همراه خواهرش به لندن رفت و مدتی آن‌جا ماند. در پایان نیز 2 فروردین 1359 در بیمارستان پارس تهران بستری شد و 21 فروردین از دنیا رفت.

• زندگی، خصوصیات شخصی و ازدواج

سهراب سپهری، هیچ‌گاه ازدواج نکرده و فرزندی نیز ندارد. از رابطه‌های شخصی او هیچ‌چیزی در میان نوشته‌ها و زندگی‌نامه او وجود ندارد. سهراب، بخش بزرگی از زندگی بزرگسالی خود را کنار مادر و خواهر کوچکترش پروانه، در خانه‌ای دو طبقه زندگی می‌کرد.

خصوصیات فردی او شامل درون‌گرایی، داشتن زبانی نرم، آرام، حساس و خاص بودن، داشتن صدایی بلند و نگاهی جذاب و نافذ می‌شود. دقت و نظم سهراب سپهری، در زندگی روزمره و کارهای هنریش نیز مشهود است.

سهراب، فقط در صورت احساس رضایت کامل از اثر خود روی بوم را امضا می‌کرد یا شعری را برای چاپ می‌فرستاد. برای همین نقاشی‌ها و شعرهای خود را در صورت به ثمر نرسیدن از بین می‌برد. درون‌گرایی سهراب، باعث می‌شد که از جمعیت و برخوردهای شخصی دوری کند و به نقدهای منفی کارش، به صورت شفاهی پاسخ ندهد.

ویژگی های شعر سهراب سپهری

همه شعرهای ایرانی، ویژگی‌های خاص خود را دارند. شعر سهراب سپهری نیز ویژگی‌های زیر را دارد:

• شعر سپهری، آهنگین و دل‌نشین است و احساس و منظور خود را با استفاده از اسطوره‌ها و نمادها بیان می‌کند.
• افراد با خواندن شعرهای سهراب، همه‌چیز را فراموش می‌کنند و در شعر غرق می‌شوند. دعوت خواننده به آرامش، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر سهراب است.
• شعر سهراب سپهری، در قالب نیمایی است و تصویرسازی‌های بکر و خلاقانه‌ای دارد. شیوه تکامل‌یافته سبک سهراب سپهری، حجم سبز است که با توجه به دیدگاه انسان‌مدارانه و آموخته‌های او از فلسفه ذِن سروده شده است.
• در شعر سهراب سپهری، تصویرهایی بکر و تازه وجود دارد و همه این موارد با زبانی نرم، لطیف، پاکیزه و منسجم تصویرسازی می‌شود.
• تصویرگرایی، از ویژگی‌های شعر سهراب است. به همین دلیل او را شاعری تصویرگرا نیز می‌دانند. این امر نیز به دلیل طبیعت‌گرایی او با دیدگاهی عارفانه و جستجوی خدا در طبیعت است.
• شعرهای سهراب سپهری، همانند نقاشی‌ها و آثار هنری‌اش، پر از رنگ است. او در اکثر شعرهایش، نگران آینده انسان و سرنوشت اوست.
• روحیه طبیعت‌گرایی سهراب سپهری، در شعرهایش نیز تاثیر گذاشته است، چرا که او خوانندگان و مخاطبان خود را به دقت بیشتر در اطرافشان و جهانی برتر دعوت می‌کند.
• در شعرهای سهراب، همه اشیا حیات، روح و احساس دارند و شعر صدای پای آب سهراب، یکی از بلندترین شعرهای نو در زبان فارسی است.

معنای زندگی در اشعار سهراب

نگاه سهراب سپهری به جهان و اجزای کائنات، نگاهی عارفانه است. او برای اجزای طبیعت سهمی یکسان در نظر می‌گیرد و نگاهش به زندگی نیز عارفانه، عابدانه، نامتناهی و مثبت است. این نگاه، در شعرهایش نیز اثر می‌گذارد و مرگ را بخشی از زندگی جاودانه می‌داند.

اشعار سهراب سپهری برای زندگی است و او نگرشی مثبت و مشتاقانه به زندگی دارد.

به طوری که در بخشی از مجموعه مرگ رنگ خود، زندگی را همچنان شب عمر پنداشته است که انسان‌ها بدون در نظر گرفتن ساعت، از آن عبور می‌کنند و بیشتر اوقاتشان را در غفلت و بی‌خبری می‌گذرانند.

او معتقد است که زندگی تکرارنشدنی است، به آن شفاف و عارفانه می‌نگرد و می‌گوید زندگی در این جهان، بخشی از مسیر حقیقی انسان برای رسیدن به تعالی و قرب الهی است.

آرامگاه سهراب سپهری کجا قرار دارد؟

سهراب پس از مرگش، 22 فروردین سال 1359، در صحن شرقی حرم سلطان علی بن محمد فرزند امام باقر (ع)، واقع در مشهد اردهال کاشان، به خاک سپرده شد. روی سنگ قبر او قسمتی از شعرهای زیبا و معروفش حکاکی شده:

به سراغ من اگر می‌آیید

نرم و آهسته بیایید، مبادا که ترک بردارد

چینی نازک تنهایی من…

آثار سهراب سپهری

آثار سهراب سپهری به چند دسته کتاب، آثار کوتاه‌تر از کتاب، ترجمه و نقاشی‌های او تقسیم می‌شود. کتاب های او شامل این موارد می شوند:

• در کنار چمن یا آرامگاه عشق (کاشان، 1326)
• مرگ رنگ (1330)
• زندگی خواب‌ها (تهران، 1332)
• آوار آفتاب (تهران، 1340)
• شرق اندوه (1340)
• حجم سبز ( تهران، 1346)
• هشت کتاب سهراب سپهری (1356)
• اتاق آبی (1369)
• هنوز در سفرم (شعرها و یادداشت‌های منتشرنشده از سهراب سپهری به کوشش پریدخت سپهری، 1380)
• جای پای دوست (نامه‌های سهراب به دوستانش به کوشش پریدخت سپهری، 1387)

در میان این کتاب‌ها، هشت کتاب سهراب سپهری یکی از بهترین آثارش و حاصل سی سال شاعری اوست. این کتاب، شامل شش مجموعه و دو شعر بلند است و بیان‌گر تمام زیر و بم‌های تجربه‌های شاعرانه و اندیشه‌های سهراب است.

بعد از کتاب‌های سهراب، نوبت به معرفی آثار کوتاه‌تر از کتاب او می‌رسد:

• آب را … (آذر 1342)
• پیغام ماهی‌ها (1344)
• صدای پای آب (1344)
• به باغ همسفران (1345)
• مسافر (1345)
• دوست… دوست… دوست… (بهمن 1346)

سهراب سپهری، نقاشی‌های زیادی کشیده اما بیشتر آن‌ها عنوان و اسم خاصی ندارند و در چند مجموعه تنه درختان و مجموعه انتزاعی قرار می‌گیرند. از دیگر نقاشی‌های معروف او می‌توان به خانه کاشان و چشم‌انداز و خانه‌ها نیز نام برد.

سهراب سپهری، کسی که ادبیات را نقاشی کرد.

سبک شعری سهراب سپهری، نسبت به شعرای دیگر مانند حافظ جدیدتر است و می‌توان جوانان زیادی را از این طریق، با شعر و ادبیات فارسی مانوس‌تر کرد. امروزه، افراد زیادی نگاهی سطحی و ناامیدانه به زندگی دارند. اما خواندن بهترین اشعار سهراب سپهری به آن‌ها فرصتی می‌دهد تا بتوانند نگاهی جدید و عمیق‌تر، به زندگی داشته باشند و قدر لحظات خود را بدانند.

پیشنهاد می کنیم حتما برای آشنایی بیشتر با اندیشه های این شاعر بزرگ معاصر همانند فروغ فرخزاد، آثار او را مطالعه کنید تا با دنیای زیبا و خالص اشعار ادبیات فارسی در سبک شعر نو ارتباط برقرار کنید.