کلیات و دیوان شمس تبریزی

کلیات شمس تبریزی مولانا

دیوان شمس یا کلیات شمس تبریزی، مجموعه ای از اشعار مولانا جلال الدین رومی و شاهکار حکمت و فصاحت است. از آنجا که اکثریت اشعار موجود در این دیوان در وصف شمس تبریزی بوده، این دیوان به نام دیوان شمس لقب گرفته است.
مولانا در اشعار دیوان شمس، حکمت و معنویت را با استفاده از کلمات و تصویرسازی های دنیوی در بالاترین سطح ممکن بیان کرده است.
در حالی که بسیاری از شاعران، سعی دارند تا بینش عرفانی خود را با زبانی قابل درک بیان کنند، مولانا هرگز تلاش نکرده است تا بینش های خود را به سطح دنیوی برساند. فهم اشعار او، نیازمند درجات بالایی از درک معنوی است و شاید به همین دلیل است که لایه های زیادی در شعر او وجود دارد. نه به دلیل نحوه نوشتار، بلکه به دلیل درک پایین ما. هرچه در درک مفاهیم معنوی فراتر رویم، بیشتر و بیشتر از آنچه سعی داشت به ما منتقل کند، آگاه خواهیم شد.

دوست همان به که بلاکش بود

عود همان به که در آتش بود

جام جفا باشد دشوارخوار

چون ز کف دوست بود خوش بود

زهر بنوش از قدحی کان قدح

از کرم و لطف منقش بود

عشق خلیلست درآ در میان

غم مخور ار زیر تو آتش بود

سرد شود آتش پیش خلیل

بید و گل و سنبله کش بود

در خم چوگانش یکی گوی شو

تا که فلک زیر تو مفرش بود

رقص کنان گوی اگر چه ز زخم

در غم و در کوب و کشاکش بود

سابق میدان بود او لاجرم

قبله هر فارس مه وش بود

چونک تراشیده شده‌ست او تمام

رست از آن غم که تراشش بود

هر کی مشوش بود او ایمنست

گر دو جهان جمله مشوش بود

مفخر تبریز تو را شمس دین

شرق نه در پنج و نه در شش بود

در دیوان شمس، مولانا با استفاده و تسلط بر ریتم و قافیه موسیقی، چنان سطح زیبایی را ایجاد کرده است که خواننده نه تنها می تواند از حکمت آن قدردانی کند، بلکه به سطوح وجد و انرژی عرفانی نیز می رسد که به ندرت در اشعار دیگر شاعران یافت می شود.
مولانا، در اشعار خود، غالباً در بازی با کلمات تسلط بالایی دارد، در مواقعی از یک کلمه، با لهجه یا مصوت متفاوت، دو یا سه بار در یک بیت استفاده می کند که هر بار معنای متفاوتی دارد. بدون اغراق می توان گفت که این میزان از تسلط، شگفت انگیز و تحسین برانگیز است.

تلفیق زیبای کلمات، نبوغ موسیقی، ریتم و انرژی خلسه، همگی دست در دست هم داده اند تا حضور مولانا در یک یک ابیات حس شود. به عبارت دیگر، شعر او حضور او را فرا گرفته است و نمی توان از چنین حضور قدرتمند و محبت آمیزی غافل شد.

درباره دیوان شمس تبریزی

مولانا جلال‌الدین محمد، شاعر و عارف پرآوازه ایرانی، نویسنده دیوان شمس تبریزی، فرزند بهاءالدین ولد، متولد سال 604 هجری قمری است. مولانا که در کشورهای غربی به تخلص “رومی” شناخته می‌شود از جمله شاعرانی است که آوازه شهرت و محبوبیت وی قلمروهای بسیار درنوردیده و دل‌های زیادی را در سراسر جهان، تشنه آوای یاحق نموده است.

گرچه اکثر اشعار مولانا به زبان فارسی سروده شده‌اند اما وی در سرودن شعر به زبان عربی، ترکی و حتی یونانی هم مهارت داشته. دیوان شمس تبریزی یکی از پنج اثر مولاناست که بیشتر غزلیات شاعر را در خود جای داده است، مولانا در این کتاب بیشتر سخنان خود را خطاب به مراد عرفانی خویش، شمس تبریزی سروده.

آنکه مولانا او را به نام شمس می‌خواند، فردی به نام محمد بن علی بن ملک داد، از جمله صوفی‌های به‌نام قرن هفتم هجری است. وی گرچه در زمان خود از عرفای نامدار بود اما امروزه او را بیشتر به واسطه دوستی و مودتی که با مولانا داشت، می‌شناسند. جلال‌الدین، شمس تبریزی را استاد عرفانی خود برمی‌گزیند و به سبب اهتمامی که در حق جویی دارد به مقام همدمی و هم‌قدمی مراد خود می‌رسد. کتاب دیوان کبیر در واقع بازتاب آموزه‌های عرفانی و ربانی است که مولانا از شمس آموخته و در قالب ابیاتی بس شگرف، همان مطالب را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.

مولانا در حقیقیت با نامگذاری این اثر به “دیوان شمس” قصد جاوادنه کردن استاد خویش و شناساندن این عارف بزرگ به مردم و آیندگان را داشته است. از این نظر می‌توان دیوان کبیر را به کتاب جمهور، اثر افلاطون تشبیه کرد که نویسنده آن نیز حرف‌های خود را از زبان استاد خویش سقراط، بیان می‌کند.

شمس تبریزی در سن 60 سالگی، در پی شاگردی لایق بود تا در گنجینه دانش خود را به رویش بگشاید و بهتر از جلال‌الدین محمد نیافت. مولانا که خود را گیرنده چنان گنجی دیده بود، به جای آنکه آن را سینه نگه دارد در قالب دیوانی گران‌بها و پر گوهر در اختیار مردمان جهان قرار داد.

چرا به دیوان شمس دیوان کبیر می گویند؟

دیوان کبیر در واقع نامی است که بعدها به دیوان شمس اطلاق شد. طرفداران و پیروان مولانا در سال‌های بعد، از اینکه نام فرد دیگری بر اثر بزرگ استاد خویش باشد بیزاری جستند و برای اینکه سوء‌تفاهمی برای خوانندگان پیش نیاید و کسی شکی نبرد که سراینده این اشعار عارفانه کیست، نام دیوان کبیر را بر آن نهادند. با این وجود هنوز هم این کتاب بیشتر با عنوان دیوان شمس شناخته می‌شود.

یکی از دلایلی که نام جایگزین این کتاب، دیوان کبیر انتخاب شده، آن است که کتاب حاضر دارای 36360 بیت است. مولانا از این ابیات 3230 غزل، 1373 رباعی و 44 رجحان استخراج کرده.

بهترین اشعار دیوان شمس

دیوان شمس مملو از اشعار دیوانه کننده، ابیات ماندگار و غزل‌هایی است که لرزه به جان خواننده می‌اندازند. گرچه نمی‌توان از میان تمام این اشعار، بهتر و بدتری تمیز داد اما در ادامه به سه نمونه از اشعار دیوان کبیر اشاره می‌کنیم:

اندک اندک جمع مستان می‌رسند

اندک اندک می پرستان می‌رسند

دلنوازان نازنازان در ره اند

گلعذاران از گلستان می‌رسند

اندک اندک زین جهان هست و نیست

نیستان رفتند و هستان می‌رسند

جمله دامن‌های پرزر همچو کان

از برای تنگدستان می‌رسند

لاغرانِ خسته از مرعای عشق

فربهان و تندرستان می‌رسند

جان پاکان چون شعاع آفتاب

از چنان بالا به پستان می‌رسند

خرم آن باغی که بهر مریمان

میوه‌های نو زمستان می‌رسند

اصلشان لطفست و هم واگشت لطف

هم ز بستان سوی بستان می‌رسند

اصلشان لطفست و هم واگشت لطف

هم ز بستان سوی بستان می‌رسند

مولانا در غزل زیبایی دیگر چنین می‌فرماید:

ای عاشقان، ای عاشقان، امروز مائیم و شما ** افتاده در غرقابه‌ای تا خود که داند آشنا

گر سیل عالم پر شود هر موج چون اشتر شود ** مرغان آبی را چه غم تا غم خورد مرغ هوا

ما رخ ز شکر افروخته با موج و بحر آموخته ** زان سان که ماهی را بود دریا و طوفان جان فزا

ای شیخ ما را فوطه ده وی آب ما را غوطه ده ** ای موسی عمران بیا بر آب دریا زن عصا

این باد اندر هر سری سودای دیگر می‌پزد ** سودای آن ساقی مرا باقی همه آن شما

دیروز مستان را به ره بربود آن ساقی کله ** امروز می در می‌دهد تا برکند از ما قبا

ای رشک ماه و مشتری با ما و پنهان چون پری ** خوش خوش کشانم می‌بری آخر نگویی تا کجا

هر جا روی تو با منی ای هر دو چشم و روشنی ** خواهی سوی مستیم کش خواهی ببر سوی فنا

عالم چو کوه طور دان ما همچو موسی طالبان ** هر دم تجلی می‌رسد برمی‌شکافد کوه را

یک پاره اخضر می‌شود یک پاره عبهر می‌شود ** یک پاره گوهر می‌شود یک پاره لعل و کهربا

ای طالب دیدار او بنگر در این کهسار او ** ای که چه باد خورده‌ای ما مست گشتیم از صدا

ای باغبان ای باغبان در ما چه درپیچیده‌ای ** گر برده‌ایم انگور تو تو برده‌ای انبان ما

شاعر در یکی از زیباترین رباعی‌های دیوان شمس می‌گوید:

ای سبزی هر درخت و هر باغ و گیا ** ای دولت و اقبال من و کار و کیا

ای خلوت و ای سماع و اخلاص و ریا ** بی‌حضرت تو این همه سوداست بیا

کتاب کلیات شمس به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر

بهترین نسخه کتاب کلیات شمس به تصحیح استاد نامدار و مولوی‌شناس مشهور ایرانی، بدیع‌الزمان فروزانفر چاپ شده است. فروزانفر از سال 1339 تا 1345 به تصحیح این کتاب مشغول شد و در نهایت آن را در قالب 9 جزوه از طریق دانشگاه تهران به چاپ رساند. وی در این تصحیح به دقت تمامی اشعار الحاقی منسوب به مولانا را از کتاب پاک کرده و به اعراب گذاری کلمه‌های عربی و فارسی مشابه پرداخته است. نسخه تصحیح شده توسط فروزانفر کامل‌ترین و دقیق‌ترین نسخه از دیوان شمس به شمار می‌رود.

ویژگی های کتاب نفیس دیوان شمس تبریزی پیام عدالت

کتاب نفیس دیوان شمس تبریزی پیام عدالت از جمله بهترین نسخ موجود در بازار است که با جلد سخت و قابدار و در رنگ قهوه‌ای سوخته منتشر شده. صحافی این کتاب از نوع دوختی بوده و از کاغد تحریر سفید برای چاپ آن استفاده شده است.

قیمت دیوان شمس

قیمت کتاب دیوان شمس بسته به نوع چاپ، قطع، نفیس یا غیر نفیس بودن آن متفاوت است. گرچه اغلب نوع نفیس آن در بازار پیدا می‌شود. فروشگاه‌های مختلف این کتاب را تا بالای یک میلیون تومان هم قیمت‌گذاری کرده‌اند اما شما می‌توانید با استفاده از تخفیف ویژه پیام عدالت، نسخه نفیس دیوان شمس را با قیمت کمتر از 650 هزار تومان، مستقیما از خود ناشر اصلی خریداری کنید.

خرید کلیات شمس تبریزی نفیس

کتاب کلیات شمس تبریزی انتشارات پیام عدالت، مطابق با نسخه تصحیح شده توسط استاد بدیع الزمان فروزان فر، در 1568 صفحه در قطع وزیری به چاپ رسیده است. برای خرید این کتاب نفیس، کافیست با افزودن این محصول به سبد خرید، سفارش خود را ثبت نموده و یا با مراجعه حضوری به محل انتشارات، نسبت به خرید اقدام نمائید. انتشارات پیام عدالت، مرجع اصلی چاپ کتب نفیس است که کتاب های خود را با نازل ترین قیمت و بهترین کیفیت عرضه می نماید. شما می توانید، از دیگر آثار این انتشارات از جمله مثنوی معنوی مولانا، بوستان سعدی و … نیز دیدن فرمائید.